مهارتهای مقابله با اعتیاد

- مهارت تطابق با استرس،

2- مهارت دوست یابی

3- مهارت برقراری ارتباط اجتماعی

4- مهارت "نه" گفتن

5- مهارت تفکر نقاد

6- مهارت تصمیم گیری

باید والدین با این مهارت ها آشنا باشند و فرزندان خود را با این مهارت ها مسلح کنند تا میزان انحراف آنها را کم شود

یکی از مهمترین مهارت های پیشگیری از اعتیاد مهارت قاطعیت است. مثلا در هنگام فشار همسالان "نه" بگوید. مطمئنا روزی فرزند ما در معرض تعارف مواد مخدر قرار می گیرد. در آن روز ما کنار او نیستیم و او در یک آزمون سخت قرار می گیرد. در این زمان مهمترین چیزی که فرزند ما را حفظ می کند مهارت هایی است که قبلا به او یاد داده ایم. مسئله جرئت مندی فقط نه گفتن نیست. بلکه چطور بیان کردن نظر خود در جمع است و چطور با خواسته های غیر منطقی دیگران مقابله کردن است. من کی کجا چطور با کی جرئت مندانه برخورد کنم؟ آیا به همان صورتی که با دوستم در هنگام تعارف مواد "نه" می گویم باید به همان صورت به مادر خود هنگامی که می گوید برو مغازه خرید کن "نه" بگویم؟ کجا لازم نیست جرئت مندانه رفتار کنم؟؟؟ در هنگام تعارف مواد توسط دوستمان ممکن است با خود فکر کنیم که "ممکنه دوستیمون به هم بخوره" هیچ ترس و نگرانی نباید داشته باشیم. به بعدش فکر نکنیم باید قاطع حرف خود را بزنیم. بسیاری از معتادان امروز مهارت نه گفتن را از والدین خود نیاموخته اند.

خیلی مواقع پیش می آید که غمگین و افسرده هستیم. ممکن است که آن موقع با خود فکر کنیم چقدر خوبه که الان فلان ماده را مصرف کنیم. از هزاران راه می توانیم به شادی برسیم بدون اینکه مواد مصرف کنیم بعضی بچه ها حال می کنند که به اکس پارتی رفته اند یا شیشه مصرف کرده اند و احساس می کنند که اصطلاحا برایشان "کلاس" داره و برای دوستان خود تعریف می کنند که رفتیم فلان جا شیشه کشیدیم. چون این مواد از غرب اومده حتما یه کلاسه !! در صورتی که ربطی به کلاس داشتن نداره. جوان ها گاهی اوقات درجا می زنند و به جایی نیست که تکیه کنند.

خشم در هنگام عصبانیت رخ می دهد. کنترل خشم چطور؟اگر مهارت ها یا تجاربی از گذشته داشته باشیم می توانیم خشم خود را کنترل کنیم. خشم بخشی از زندگی هر فرد است. اگر در هنگام عصبانیت بتوانیم ارتباط خوب برقرار کنیم بسیار موثر است. مثلا وقتی مادری در جیب فرزند خود مواد ببیند یا دهان و لباس او بوی سیگار بدهد یا احساس کند که فرزندش رفتار های مشکوک دارد اگر مهارت های زندگی نداشته باشد ممکن است همان لحظه عصبانی شده و به بچه خود بگوید "از خانه بیرون برو تو دیگه فرزند من نیستی". این کار بیشتر نوجوان را تحریک می کند و پیش دوستان خود می رود و می گوید حالا که اینطور شد بدتر می کشم. اما در یک ماجرای واقعی فردی که به مواد اعتیاد داشت نقل می کرد که : "وقتی به خانه رفتم دیدم پدر و مادرم گریه می کنند و بعدش امدند با من درد دل کردند و مثال هایی از افرادی که معتاد شده بودند و به فلاکت افتاده بودند برایم زدند." البته باید در هنگام درد دل کردن قاطعانه حرف زد.

قدیم ها که مهارت حل مسئله نداشتند چکار می کردند؟چکار می کردند که معتاد نشدند؟قبلا تابستان مشغول کار بودند اما الان چی؟باید وقت آزاد بچه ها پر شود از طریق کلاس کنکور ، کلاس زبان، کلاس خیاطی،آشپزی،کامپیوتر و ... . از این گذشته در قدیم به این مهارت ها نیاز نبود زندگی ها ساده بود مشکلات کمتر بود ارتباطات کمتر بود. سن مواجهه با اولین مواد مخدر پایین امده است. چون پدر و مادرها در گذشته با این مشکلات مواجه نبودند در نتیجه به این مهارت ها هم نیاز نبود.

راه چاره : باید به پدر و مادرها آموزش دهیم و آنها را توانمند کنیم. متاسفانه نوجوانان ما فقط تست زدن را یاد می گیرند. در گذشته نوجوانان در هر لحظه از زندگی مهارت های زندگی را یاد می گرفتند مثلا خانم ها در هنگام اشپزی کردن در خصوص مسائل زندگی صحبت می کردند تا مشکلات را برطرف کنند. وقتی کودک با پدرش به خرید می رفت  یاد می گرفت که چطور هنگام خرید چانه بزند و همینطور پول ندهد. یاد می گرفت به کدام دوستش پول قرض بدهد و به کدام نه. ولی الان اکثر کودکان از این امکانات محرومند. الان فقط برای ورود به دانشگاه تلاش می کنند. بنابراین جوانهایی را خواهیم داشت که از نظر عملی هنوز بچه اند. اول خود پدر و مادرها باید این مهارت ها را یاد بگیرند و دوم اینکه همانطور که به بچه ها ریاضی و جغرافیا آموزش می دهیم مهارت های زندگی را هم آموزش دهیم. مثلا آموزش دهیم که وقتی استرس داریم چکار کنیم.

محققان در یک کار تحقیقی به مطالعه دو کودک پسر که هر دو در شرایط کاملا مشابه خانوادگی ، اقتصادی و ... بودند پرداختند اما متوجه شدند که یک پسر به اعتیاد دچار شد اما دیگری خیر. کودکی که مبتلا نشد دارای مهارتهای زندگی بود.

مهارتهای زندگی چیست؟

منظور از مهارت های زندگی این است که فرد در رابطه با خود، جامعه و دیگران مسئولانه برخورد کند و تصمیم گیری های صحیح در مواقع پرخطر داشته باشد. فردی که مهارت های زندگی را یاد می گیرد بدون اینکه به خود یا دیگران صدمه بزند مسئولیت پذیر می شود و در برابر مشکلات بهترین عکس العمل را نشان می دهد.

این مهارت ها 15 سال عمر دارد. ایران جزو اولین کشورهایی است که از این مهارت ها استفاده کرد. مهارت هایی مثل درست غذا خوردن ، آشپزی، درست خوابیدن، مسواک زدن، خیاطی، حساب دخل و خرج را داشتن و ... اگر چه مهارت زندگی هستند اما آن مهارت هایی که برای پیشگیری از اعتیاد هستند نیست.

مهمترین مهارت زندگی مهارت خودآگاهی است. در این مهارت به بچه ها یاد می دهیم که شما چه کسی هستید؟ از کجا آمدی؟ چه ارزش هایی داری؟بچه ها باید خودشان را دوست داشته باشند و عزت نفس داشته باشند. داشتن عزت نفس باعث می شود که از مشکلاتی مانند اعتیاد جلوگیری شود. باید به کودکان الگوهای سالم در حوزه های مختلف را معرفی کنیم

مهارت همدلی : یعنی افراد دیگر را به خوبی درک کنیم و خود را به جای افراد دیگر بگذاریم مثلا معلم،مدیر،دوست و ... که باعث درک متقابل می شودبعضی معتادین بلد نیستند که خوب حرف بزنند  و چون راه درست ارتباط با افراد دیگر را نمی دانستند برای تخلیه خود سراغ مواد مخدر رفته اند.

ارتباط موثر : در این مهارت به کودکان یاد می دهیم کی حرف بزند و کی نه، جملات و کلماتی را که به کار می برد، نوع نگاه کردن و نوع حرکت دست و ... را آموزش می دهیم این مهارت از طریق تمرین به دست می آید.

مدیریت استرس: چیزهایی که کوچک هستند و در زندگی ما تاثیر دارند(خصوصا در بحث اعتیاد) مثل امتحانات، ترافیک، محدودیت زمان و ... با ما هستند و نمی توانیم آنها را حذف کنیم. چگونه این استرس ها را مدیریت کنیم؟ بعضی افراد برای کنترل استرس خود مواد را شروع کرده اند . دوره نوجوانی دوره پر استرسی است .

تصمیم گیری : فرد باید بر اساس منطق و تعقل تصمیم بگیرد و احساسی نباشد. مهارت تفکر نقاد زیر بنای تصمیم گیری موثر است. اگر کودک یاد بگیرد که از بین موقعیت های مختلف بهترین را انتخاب کند موفق شده است.

توانایی حل مسئله : نوجوان باید خود مشکلاتش را حل کند. افرادی که توانایی حل مسئله ندارند و فاقد قدرت تصمیم گیری هستند احساس می کنند که تمام مشکلات برای آنهاست و می گویند: "هر چی بلاست سر من می آد" ، " هر چی مشکله برای منه" . این افکار منفی باعث ضعیف شدن این افراد می شود. "نمی توانم این مسئله را حل کنم"." این مسئله زندگی من را به هم می زند". باید پیش خود فکر کند که این مشکل ممکن است برای هر کسی پیش آید. یعنی خودآگاهی داشته باشد.

بارش افکار : قدم بعدی برای حل مسئله بارش افکار است و افراد خانواده می توانند با هم فکری هم بهترین راه حل را برای مشکلات پیدا کنند . مثلا پدر و مادر با هم در مورد راه حل ترک فرزند خود فکر کنند.

تفکر نقاد : در این مهارت فرد یاد می گیرد که هر چیزی را  به همان شکلی که به او می دهند نپذیرد و یا رد نکند. بعضی پدر و مادرها دوست دارند که بچه حرف آنها را به همان صورتی که می گویند قبول کنند. اگر بچه هنگام تعارف سیگار از خود بپرسد" چرا این را به من تعارف کرد؟ چرا شیشه گرمی اینقدر را به من تعارف کرد ؟ مگر او خوبی مرا می خواد؟" فرزند حرف شنو لزوما فرزند خوبی نیست و نباید خیلی راحت هر حرفی را بپذیرد.

این نوع آموزش ها باید از مهد کودک و دبستان شروع شود اما متناسب با سطح درک و فهم آنها باشد. می توانیم برای بچه ها ی کوچک از نقش بازی کردن استفاده کنیم. هر چه سن آموزش پایینتر باشد اثر بخشی آن نیز بیشتر است.